Hoe ziet de toekomst van het vrijwilligerswerk eruit?

Dit is een verkorte versie van het verhaal dat toekomstpsycholoog Tom Kniesmeijer hield op 17 april 2018 voor Vrijwilligers Centrale Amsterdam, ter ere van het afscheid van directeur bestuurder Maribi Gomez.

In wat voor samenleving leven we?
“We leven in een ongemiddelde samenleving. We zijn allemaal anders, hebben stuk voor stuk een uniek verhaal te vertellen. We zijn niet gelijk. We voelen ons ook niet gelijk. We weten echter zeker dat we gelijkwaardig zijn. We zijn ongemiddelde individuen geworden. Dat is een natuurlijke evolutie. Wat we delen, is de wens om betekenis te geven. Wie naar het nieuws kijkt, komt het soms voor dat we in een samenloze leving terecht zijn gekomen, waar het ieder voor zich is. Vandaar dat er hier en daar paniek is. Het is paniek om een verloren wij. De verloren veiligheid van het beschutte wij. Er is geen gemiddelde meer om op terug te vallen.

De kaders zoals mijn ouders die nog vonden in hun geloofsgemeenschap, zijn in rap tempo verdwenen. We hebben de oude sociale controle vervangen door moderne controlesystemen. Systemen die ons monitoren om te kijken of we doen wat de bedoeling is, ons aan de regels houden. We lopen vast in een niet aflatende verantwoordingsdrang. Lijden collectief aan systeempijn – omdat die systemen onze ongemiddeldheid niet kunnen verwerken.”

Zijn we al op dit ongemiddelde individu ingericht?
“Nee, nog niet, maar er is hoop. Op dit moment zitten we in een kantelfase. We zijn bewust onbekwaam. We weten dat het anders moet. Dat we meer vanuit de menselijke maat moeten leren denken. We weten alleen nog niet altijd precies hoe. Er zijn mensen die roepen dat we terug moeten naar de hiërarchie van vroeger. Dat een sterke man of vrouw weer eens de leiding moet nemen. Terug naar vroeger is echter geen reële optie. Ik zie gelukkig veel mensen die voorzichtig de toekomst verkennen. Ze zijn aan het experimenteren geslagen. Door hier en daar het oude los te laten. De touwtjes te laten vieren. De regels even te laten voor wat ze zijn. Loslaten is het nieuwe plannen.

Overal stappen vrijwilligers naar voren om hun omgeving te verbeteren. Instanties laten voorzichtig los. Burgers richten energiecoöperaties op, of zorgcoöperaties. Of ze springen in waar de gaten in het systeem al te groot dreigen te worden en verlichten de pijn voor de betaalde krachten. Individuele bouwstenen die zelf hun plek weten te vinden. Vrije burgers met de wil om verantwoordelijkheid te nemen. We worden gelukkiger wanneer we verbinding voelen met een idee, met anderen. Mensen die betekenis vinden, raken zelden overspannen. Succes is op een plek terecht komen waar jouw talent werkelijk betekenis heeft.”

Is betekenis de nieuwe status?
“Ik gaf een dagje les op een middelbare school en vroeg een meisje wat ze later wilde worden. Ze begon hard te lachen. Toen ik haar vroeg waarom, antwoordde ze tot mijn verbazing: “Waarom moet ik iets worden? Ik ben toch al iemand?” Ze denkt er niet over om zomaar iets te worden om een baan te krijgen. Ze wil een werkomgeving die aansluit bij haar eigenheid. Dat is een wezenlijke omkering. Een beetje jongere wil zijn unieke talent, zijn wezen, graag inzetten op een plek waar hij een wezenlijke bijdrage kan leveren. Dus ja, betekenis, het is zeker de nieuwe status.

De vraag voor de komende jaren, voor zowel individuen als organisaties: wat wil je bijdragen? Wat heb je te bieden aan talent, aan ervaring, aan ideeën, en wat ben je bereid te delen met anderen, om gezamenlijk tot iets moois te komen? Dit zijn de drie positieve uitgangspunten van de betekenisverlangen.

1. Het individu is de bouwsteen van de samenleving. We zien eerst en vooral de mensen, daarna pas de processen.
2. Iedereen heeft een uniek talent. Daar gaan we naar op zoek, en dat koesteren we, zodat het tot bloei komt.
3. Een bouwsteen alleen is niets waard. Het is in de verbinding met anderen, dankzij het cement dat we tussen de losse bouwstenen leggen, dat we tot iets moois komen. We hebben het andere in de ander nodig om vooruit te komen.

Hoe zie je de toekomst van het vrijwilligerswerk?

Foto: Huub Zeeman

“Ongeveer de helft van de bevolking van 15 jaar of ouder doet minstens een keer per jaar vrijwilligerswerk. Dat aandeel is al jaren stabiel, zo lezen we in de jongste onderzoeken van het CBS. Dat is geweldig. Hoe druk we het ook hebben, nog steeds wil een aanzienlijke groep Nederlanders een deel van zijn tijd besteden aan het helpen van anderen. Iets bijdragen aan de samenleving geeft betekenis. Daarom ben ik helemaal niet bang voor de toekomst van vrijwilligerswerk.

Het is moeilijk geworden om de juiste vrijwilligers te vinden, hoor ik vaak. Zelf denk ik dat vrijwilligersorganisaties misschien nog teveel verwachten dat ik zal worden wat de opdracht van me vraagt, zonder af te vragen welke taken bij mijn talenten passen. Wie ‘een doos met vrijwilligers’ denkt open te trekken, treft een uniforme leegte aan. Organisaties zoeken vrijwilligers. Mensen die uit vrije wil komen helpen. Mensen die uit vrije wil verantwoordelijkheid komen dragen. Vrijwilligers zijn uit vrije wil verantwoordelijkheidsdragers. Ze brengen koffie rond, of nemen complete activiteiten over. Doordat zij hun steentje bijdragen blijft een organisatie stevig staan. In alle gevallen brengen ze hun menselijke maat uw organisatie binnen. Daarop inspelen kost meer moeite, ja. Maar het is het meer dan waard.”

Wat hebben we hiervoor nodig?
“Denken vanuit het individu is de nieuwe standaard. Maar geen enkele bouwsteen is iets zonder anderen om hem heen. Wat we nodig hebben in onze ongemiddelde samenleving is bindweefsel. Dat bindweefsel kan veel vormen aannemen. Het kan een plek zijn. Een instantie. Een persoon. Een buurtmoeder. De bibliotheek. De vrijwilligerscentrale. Het zijn de verbindende spaken die ervoor zorgen dat het wiel zijn vorm behoudt en dus blijft draaien. Die losse bouwstenen verbinden de losse elementen in een wijk, in de stad. We hebben laagdrempelige toegangsoorden nodig, waarvan het doel duidelijk en onomstreden is.

We hebben burgers nodig die zich individueel vrij voelen, en toch onderdeel willen zijn van een groter wij. En we hebben vrijwilligers nodig die zich opstellen als bouwsteen. Dit ben ik, hier is mijn talent, ik wil me graag verbinden aan een idee, aan een wij, om iets moois tot stand te brengen.
Over Amsterdam kunnen we kort zijn: dat is zonder meer de leukste stad ter wereld. Een stad met een werkelijk vrije wil. Laten we het bindweefsel van de stad versterken door de verbinding op te zoeken. Wie is het Amsterdamse wij, als het aan u ligt? Bent u er aan gehecht? Heeft u er iets voor over? Vrij van wil en vrijwillig, wellicht?

De vrijwilliger is de bouwsteen van de samenleving. Ik voorzie een gouden toekomst voor Vrijwilligers Centrale Amsterdam (VCA). Leve de toekomst, leve de VCA.”

∞ ∞ ∞ ∞ ∞ ∞

Tom Kniesmeijer – http://kniesmeijer.nl/ – De volledige versie van de lezing vind je hier.

Eindeloze mogelijkheden als vrijwilliger >>> Vind je hier